ولایتى در خانواده‌اى نسبتا شلوغ (5 دختر و 1 پسر) به دنیا آمد. او کودکى آرام بود و بیشتر وقت خود را به مطالعه کتاب می‌گذراند، به طورى که در 9 سالگى، کتاب 7 جلدى اسکندر‌نامه، و در کلاس پنجم ابتدایى، کتاب کلیله و دمنه را خواند. از نوجوانى علاقه فراوانى به کتاب‌هاى تاریخى داشت، به حدى که گاه 12 ساعت شبانه روز را به مطالعه تاریخ مى گذراند.
وی دوران ابتدایى و دوره نخست دبیرستان را در رستم‌آباد گذراند و در دوره دوم دبیرستان به دبیرستان جم قلهک رفت و در سال 1342 دیپلم طبیعى گرفت. در سال 1343 در کنکور سراسرى رتبه 49 کشورى را به دست آورد و در رشته پزشکى دانشگاه تهران پذیرفته شد و از سال 1342 در مدرسه قائمیه و سپس در دبیرستان جهان‌آراى قلهک تا سال 1350 به تدریس اشتغال داشت.
ولایتی دوره تخصص اطفال را در مرکز طبى کودکان دانشگاه تهران و فوق تخصص بیمارى‌هاى عفونى را در دانشگاه جان هاپکینز آمریکا گذراند.
پس از پیروزى انقلاب اسلامى، مدتى معاون وزارت بهدارى بود، در دوره اول مجلس به نمایندگى مردم تهران انتخاب شد و سپس به مدت 16 سال، در دوره‌هاى ریاست‌جمهورى حضرت آیت‌الله خامنه‌اى و آقاى هاشمى رفسنجانى، به عنوان وزیر خارجه خدمت کرد و از این حیث، پرسابقه‌ترین وزیر جمهورى اسلامى به شمار مى‌آید.
پس از دوم خرداد 1376، با آن که خاتمى- رئیس‌جمهور وقت- سلیقه و دیدگاه وى را براى عضویت در کابینه مى‌پسندید، ولى او راهى بیت مقام معظم رهبرى شد و مشاور بین‌الملل ایشان گردید و هم اکنون نیز در این سمت خطیر انجام وظیفه مى‌کند.
صرف نظر از این شغل مهم، دکتر ولایتى در چند رشته دانشگاهى به تدریس مشغول است و در بعضى از شوراهاى مهم کشورى همچون شوراى عالى انقلاب فرهنگى، مجمع تشخیص مصلحت نظام و بنیاد دائره‌المعارف اسلامى شرکت داشته و عضو رسمى می‌باشد. او که داراى چندین دکتراى افتخارى از چند دانشگاه معتبر بین‌المللى است، در تعدادى از انجمن‌هاى تخصصى و پژوهشى جهان نیز عضویت دارد.
او که از مردان سیاست روزگار ما است، خود در اهمیت مطالعات تاریخى براى حرفه سیاستمدارى مى‌گوید: هر کسى که بخواهد سیاست را خوب بفهمد، باید تاریخ بداند. اگر تاریخ نداند، راه بجایى نمى برد.
فعالیت‌هاى سیاسى قبل از انقلاب‌اسلامى:
ولایتى از نوجوانى، به دلیل علاقه‌مندى پدرش به سیاست، با اوضاع سیاسى موجود، آشنا شد و به عمل‌ورزى سیاسى روى‌آورد. او در دبیرستان، به مناسبتهاى مختلف، در اعتراض به سیاست‌هاى شاه، هم‌مدرسه‌اى‌ها را به تعطیلى کلاس درس و تظاهرات فرا‌مى‌خواند و در این راه، بارها به ساواک منطقه رفت و مورد بازجویى قرار‌گرفت. به طورى که از 17 سالگى پرونده‌اى در ساواک تهران براى او گشوده شد.
وی از 17 سالگى (1341) به عضویت جبهه ملى دوم درآمد. در دانشگاه، به همراه مرحوم شهید لواسانى، شهید دکتر لبافى‌نژاد، دکتر معتمدى، دکتر جزائرى، دکتر خادمى و ... انجمن اسلامى پزشکان را، که پس از دکتر شیبانى به حال تعلیق درآمده بود، احیا کرد و با گروه‌هاى مختلف سیاسى و روحانیت پیرو امام (ره) تماس‌هاى منظم برقرار ساخت.
برخی از سمت‌های اجرایی و علمی:
مشاور مقام معظم رهبری در امور بین الملل (از سال 1376 تا کنون)
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران (از آذر ماه 1360 لغایت خرداد 1376)
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام( از بدو تاسیس تا کنون)
عضو شورایعالی انقلاب فرهنگی (از سال 1368)
دبیر کل مجمع جهانی اهل‌بیت (ع) (ازسال79 تا مهر 1381)
نماینده تهران در اولین دوره مجلس شورای اسلامی
معاون وزیر بهداشت
استاد تاریخ روابط خارجی ایران در دانشکده روابط بین‌الملل وابسته به وزارت امور خارجه
استاد دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران
رئیس شورای عالی نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران
عضو هیأت مدیره نظام پزشکی تهران (از3 مهرماه 1370)
عضو شورای عالی سیاست‌گذاری دایره‌المعارف دفاع مقدس
عضو پیوسته منتخب فرهنگستان علوم پزشکی ایران (از سال 1369)
عضو هیئت امنای بنیاد دایره‌المعارف اسلامی برای 3 دوره
عضو هیأت امنا ی دانشگاه علوم پزشکی تهران
عضو هیأت امنای دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
عضو شورایعالی انستیتو تحقیقاتی سل و بیماریهای ریوی کشور
رئیس هیأت تحریریه مجله پزشکی جمهوری اسلامی ایران
رئیس هیأت مدیره انجمن متخصصین بیماریهای عفونی و گرمسیری ایران
رئیس شورای مرکزی انجمن اسلامی پزشکان ایران
رئیس گروه اسلام معاصر ـ بنیاد دائرﻩالمعارف اسلامی
رئیس مرکزآموزشی پژوهشی درمانی سل و بیماریهای ریوی
ولایتی رئیس هیات امناء دانشگاه آزاد اسلامی شد
برخی از تالیفات علی‌اکبر ولایتی:
-
پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران
-
ایران و مسئله فلسطین
-
ایران و تحولات فلسطین
-
بحران تاریخی هویت ایرانی
-
مقدمه فکری نهضت مشروطیت
-
تاریخ روابط خارجی ایران در عهد شاه عباس اول صفوی
-
تاریخ روابط خارجی ایران در عهد شاه اسماعیل صفوی
-
تاریخ سیاسی جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی
-
تاریخ روابط خارجی ایران در دوران ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین‌شاه
-
بیماری سل
-
بیماریهای عفونی با همکاری دکتر اسماعیل صائبی، دکتر مینو محرز، دکتر علیرضا یلدا
-
مبانی سل
